Hội thảo quốc gia “An ninh nước và Biến đổi khí hậu – thách thức và giải pháp hướng đến phát triển bền vững tại Việt Nam” – IMHEN – VIỆN KHOA HỌC KHÍ TƯỢNG THỦY VĂN VÀ BIẾN ĐỔI KHÍ HẬU

Trong khuôn khổ Chương trình liên chính phủ về Thủy văn học (IHP), ngày 15/12 tại khách sạn Sunway (Hà Nội), Viện Khoa học Khí tượng Thủy văn và Biến đổi khí hậu phối hợp cùng Tổ chức Giáo dục, Khoa học và Văn hóa Liên hợp quốc (UNESCO) tại Hà Nội và Ủy ban quốc gia Việt Nam về Chương trình Thủy văn quốc tế (IHP-VN) đồng tổ chức Hội thảo quốc gia “An ninh nước và Biến đổi khí hậu – thách thức và giải pháp hướng đến phát triển bền vững tại Việt Nam”. Hội thảo nhằm thảo luận những thách thức về an ninh nước trong bối cảnh biến đổi khí hậu (BĐKH), chia sẻ cách tiếp cận và phương pháp quản lý tổng hợp tài nguyên nước, chống chịu với BĐKH hướng tới phát triển bền vững tại Việt Nam.

Thứ trưởng Võ Tuấn Nhân chụp ảnh cùng các nhà khoa học tại Hội thảo

Tham dự Hội thảo có Thứ trưởng Bộ TN&MT Võ Tuấn Nhân, ông Michael Croft – Trưởng đại diện UNESCO tại Việt Nam; ông Mai Phan Dũng – Tổng thư ký Ủy ban Quốc gia UNESCO Việt Nam, Bộ Ngoại giao; GS.TS. Trần Thục, Chủ tịch UBQG của Việt Nam về Chương trình Thủy văn quốc tế (UNESCO); PGS.TS. Nguyễn Văn Thắng, Viện trưởng Viện Khoa học KTTV&BĐKH cùng đông đảo các nhà lãnh đạo, các nhà khoa học, các cán bộ nghiên cứu và các chuyên gia quan tâm đến nội dung của Hội thảo trên cả nước.

Các đại biểu tham dự Hội thảo

Theo Báo cáo Phát triển tài nguyên nước của Liên hợp quốc năm 2020, khoảng 4 tỷ người đang phải đối mặt với tình trạng khan hiếm nguồn nước ít nhất 1 tháng trong năm; 2,2 tỷ người chưa tiếp cận được với nước sạch có thể uống được.

Tại Việt Nam, nguồn tài nguyên nước tuy phong phú nhưng còn phụ thuộc nhiều vào nguồn cấp bên ngoài, chiếm đến 63% tổng lượng nước trung bình hằng năm. Sự phân bổ nước không đồng đều giữa các vùng và theo mùa trong năm. Những năm gần đây, các hoạt động kinh tế – xã hội ngày càng tăng đang dẫn đến ô nhiễm nguồn nước. Bên cạnh đó, tình trạng BĐKH và nước biển dâng, xâm nhập mặn và các hiện tượng thời tiết cực đoan đã và đang tác động ngày sâu sắc đến an ninh nước, đe dọa sự phát triển kinh tế xã hội của nước ta. Điển hình là sự gia tăng các hiện tượng thời tiết cực đoan, thiên tai, nhất là năng nóng, hạn hán lũ lụt ở miền Bắc, miền Trung Tây Nguyên; xâm nhập mặn, thiếu nước ngọt ở ĐBSCL đã gây thiệt hại năng nề, tiêu cực đến đời sống người dân.

Thứ trưởng Võ Tuấn Nhân phát biểu tại Hội thảo

Phát biểu tại hội thảo, Thứ trưởng Võ Tuấn Nhân nhấn mạnh, đảm bảo an ninh nguồn nước trong bối cảnh BĐKH và gia tăng dân số, đô thị hóa, công nghiệp hóa là những thách thức chúng ta cần giải quyết. Những thách thức này cần được nhìn nhận dưới nhiều góc độ khác nhau, như: Năng lực nhận thức vấn đề, công nghệ, cơ sở hạ tầng, công tác quản lý, thể chế chính sách… Điều này đòi hỏi cần có giải pháp chiến lược tổng thể, đồng bộ, liên ngành liên vùng. Không chỉ bó hẹp trong ngành nước, nông nghiệp mà còn liên quan đến đất đai, công nghiệp, năng lượng, môi trường, giáo dục đào tạo, truyền thông…

Bên cạnh đó, cần hoàn thiện chính sách, công cụ pháp lý hữu hiệu hơn, quy hoạch và phân bổ tài nguyên nước, tăng cường cơ sở hạ tầng về nước… Đặc biệt, chú trọng tăng cường nhận thức và năng lực của các cơ quan quản lý về bảo đảm tài nguyên nước trong bối cảnh mới. Cần hiện thực hóa những ý tưởng tiếp cận thành tựu KHCN về nước, vận hành các công trình có liên quan, có sự tham gia tích cực và trách nhiệm của khu vực doanh nghiệp. Cần đảm bảo cộng đồng nhận thức được và được tạo cơ hội tham gia vào quá trình quản lý tài nguyên nước, cũng như thay đổi thói quen sử dụng, tiêu dùng của người dân… Thứ trưởng nhấn mạnh, ngày 17/11, Quốc hội đã thông qua Luật BVMT sửa đổi – một đạo luật tiến bộ và có nhiều đổi mới về phương thức quản lý các thành phần môi trường, trong đó có quản lý chất lượng nước. Trong năm 2021, Thủ tướng Chính phủ sẽ ban hành Kế hoạch quản lý chất lượng nước quốc gia, với tầm nhìn tổng thể về an ninh nguồn nước phải gắn kết chặt chẽ với an ninh môi trường nước.

Luật cũng đã cụ thể hóa chương về ứng phó BĐKH, mối quan hệ giữa ứng phó BĐKH và an ninh nước, an ninh môi trường nước. Sắp tới, Bộ TN&MT sẽ xây dựng quy hoạch tài nguyên nước, quy hoạch bảo vệ môi trườn; đồng thời, tham mưu cho Chính phủ ban hành kế hoạch bảo vệ chất lượng nước gắn với an ninh nước.

Ông Michael Croft, Trưởng đại diện UNESCO tại Việt Nam phát biểu

Trưởng đại diện UNESCO tại Việt Nam, ông Michael Croft đưa ra lập luận rằng: Nước là nguồn lợi quan trọng, là yếu tố cơ bản trong cuộc sống của con người. Việc đảm bảo an ninh nguồn nước cho các cộng đồng xã hội chính là góp phần gìn giữ hòa bình thế giới và thúc đẩy phát triển bền vững. Tuy nhiên, nhu cầu sử dụng nước đã tăng đến 6 lần trong thế kỷ vừa qua. Nếu những vấn đề liên quan đến nước không được giải quyết trong thời gian tới, hơn nửa dân số thế giới sẽ tiếp tục phải hứng chịu những thách thức này đến năm 2050.

Ông Michael Croft cho biết, sự gia tăng nhanh chóng nhu cầu sử dụng nước dẫn đến cạnh tranh giữa các bên liên quan tăng lên, trong khi chất lượng nguồn nước ngày càng giảm. BĐKH tác động ngày càng mạnh và càng khiến những căng thẳng liên quan đến nước nghiêm trọng hơn, kể cả đối với những quốc gia từng ít khi phải lo lắng vì chuyện thiếu nước.

Đại diện UNESCO ghi nhận và đánh giá cao những nỗ lực của Việt Nam trong việc chủ động đầu tư, ưu tiên các công tác liên quan đến quản lý an ninh nguồn nước và phục vụ lợi ích của nhân dân. Việt Nam cũng đề ra nhiều chương trình nỗ lực quản lý tài nguyên nước, chương trình can thiệp nhằm thích ứng và giảm nhẹ tác động của BĐKH.

Các nhà hoạch định chính sách đang đối mặt với nhiệm vụ ngày càng phức tạp hơn và cần có quyết định mạnh mẽ hơn nữa giải quyết những thách thức trên, bao gồm cả BĐKH. Trong đó, cần xây dựng mối quan hệ hợp tác đối tác hiệu quả, mở rộng với nhiều bên liên quan, cả khu vực công và tư, xuyên biên giới. Đồng thời, tăng cường giáo dục về nguồn nước, trao quyền cho các nhà khoa học trẻ. Thanh niên là những người có nhiều đổi mới sáng tạo và có thể trở thành động lực chính cho các giải pháp. Bên cạnh đó, cần nâng cao năng lực cho các cộng đồng địa phương ở những nơi đang gặp vấn đề về nước, triển khai các giải pháp và tận dụng kiến thức bản địa, biến các tác động tiêu cực thành lợi thế phát triển.

Ông Mai Phan Dũng – Tổng thư ký Ủy ban Quốc gia UNESCO Việt Nam

Nêu quan điểm về vấn đề an ninh nước trong bối cảnh BĐKH, ông Mai Phan Dũng – Tổng thư ký Ủy ban Quốc gia UNESCO Việt Nam cho biết: Nước là nguồn tài nguyên có vai trò quan trọng đối với sức khỏe con người và sự thịnh vượng của mỗi quốc gia. An ninh nguồn nước là vấn đề của toàn thế giới vì liên quan chặt chữ đến các vấn đề kinh tế, xã hội, môi trường… Tuy nhiên, nguồn tài nguyên nước toàn cầu đang chịu áp lực lớn từ sự gia tăng dân số, tốc độ nhanh chóng của quá trình đô thị hóa và nhất là BĐKH.

Ông Mai Phan Dũng cho rằng, BĐKH đã, đang và sẽ tiếp tục tác động lên đời sống xã hội thông qua số lượng, chất lượng, khả năng cung ứng nguồn nước đối với nhu cầu cơ bản của con người. Đồng thời, việc ứng phó và giảm thiểu tác động của BĐKH có thể được giải quyết thông qua việc cải thiện khả năng quản lý nguồn nước. Nước không phải là vấn đề mà trở thành một phần của giải pháp nhằm ứng phó với BĐKH.

Tổng thư ký Ủy ban Quốc gia UNESCO Việt Nam cũng nêu ra những thiệt hại nặng nề do bão lũ, sạt lở đất gây ra đối với một số tỉnh, thành phố ở miền Trung thời gian qua. Nhiều ý kiến cho rằng nguyên nhân là do BĐKH gây ra và một trong những nguyên nhân chính là việc khai thác, sử dụng nguồn nước và rừng còn thiếu quy hoạch; nhận thức và kỹ năng ứng phó của người dân đối với BĐKH và an ninh về nước chưa cao.

Là người chủ trì buổi Hội thảo, GS.TS. Trần Thục, Chủ tịch UBQG của Việt Nam về Chương trình Thủy văn quốc tế (UNESCO) đã đưa ra một số ý kiến về việc bảo vệ nguồn nước, có thể xây dựng các phương án trữ nước tùy cấp độ hộ gia đình, cộng đồng hay địa phương; đẩy mạnh sử dụng nước tiết kiệm và hiệu quả; biến thách thức thành lợi thế, ví dụ những vùng ngập sâu ở Đồng Tháp Mười giờ rất thuận lợi cho nuôi trồng thủy sản, vùng nước nhiễm phèn có thể tận dụng phát triển du lịch vì nước rất trong, khung cảnh đẹp, ô nhiễm nguồn nước chủ yếu từ công nghiệp. Nhiều vùng ĐSCL cũng đang đầu tư các mô hình nuôi nuôi cá – sen, lúa – sen khá thành công.

GS.TS. Trần Thục Chủ tịch UBQG của Việt Nam về Chương trình Thủy văn quốc tế (UNESCO) chủ trì Hội thảo

Hội thảo đã nghe các chuyên gia lần lượt trình bày các báo cáo gồm: Báo cáo Phát triển tài nguyên nước của LHQ năm 2020: Nước và BĐKH; Rủi ro và thách thức về an ninh nước trong bối cảnh BĐKH tại Việt Nam; Vai trò của hồ chứa đối với an ninh nước; Biến đổi chế độ dòng chảy trên hệ thống sông Đồng Nai; Gia tăng rủi ro thiên tai lũ và ngập lụt dưới tác động của BĐKH; BĐKH và phân bổ nguồn nước; Quản trị tài nguyên nước và phương pháp quản lý tổng hợp tài nguyên nước; Không gian ra quyết định về quản lý tài nguyên nước xét đến tác động của BĐKH và điều kiện cụ thể của lưu vực; Quản lý tài nguyên nước lưu vực sông Ba.

Dưới sự dẫn dắt của GS. TS. Trần Thục, rất nhiều các câu hỏi thảo luận đã được đưa ra nhằm làm rõ các vấn đề liên quan đến chính sách quản lý, cơ chế hoạt động, nghiên cứu khoa học, giáo dục… về an ninh nguồn nước trong thời đại công nghệ hiện nay.

Sau một ngày làm việc và thảo luận hăng say, Hội thảo đã đưa ra một bức tranh tổng quan về tình hình an ninh nước tại Việt Nam trong bối cảnh BĐKH và đưa ra các đề xuất, giải pháp mang tính tổng hợp, liên ngành nhằm đảm bảo an ninh nguồn nước và tăng cường khả năng ứng phó với BĐKH, góp phần thực hiện các mục tiêu phát triển bền vững ở Việt Nam.

Một số hình ảnh của buổi Hội thảo:

GS.TS. Trần Thục phát biểu trong khi thảo luận

Bà Trần Lan Hương (UNESCO) trình bày “Báo cáo Phát triển tài nguyên nước của LHQ năm 2020: Nước và BĐKH”

PGS.TS. Huỳnh Thị Lan Hương (Phó Viện trưởng Viện Khoa học Khí tượng Thủy văn và Biến đổi khí hậu) trình bày báo cáo “Rủi ro và thách thức về an ninh nước trong bối cảnh BĐKH tại Việt Nam”

Bà Đặng Thị Kim Nhung (Viện Quy hoạch Thủy lợi) trình bày báo cáo: “Vai trò của hồ chứa đối với an ninh nước”

TS. Bảo Thạnh (Trường Đại học Tài nguyên Môi trường TP.HCM) trình bày báo cáo: “Biến đổi chế độ dòng chảy trên hệ thống sông Đồng Nai”

TS. Vũ Đức Long (Tổng cục Khí tượng Thủy văn) trình bày báo cáo: “Gia tăng rủi ro thiên tai lũ và ngập lụt dưới tác động của BĐKH”

ThS. Thân Văn Đón trình bày báo cáo: “Quản trị tài nguyên nước và phương pháp quản lý tổng hợp tài nguyên nước”

TS. Trần Văn Trà (Viện Khoa học Tài nguyên Nước) trình bày báo cáo:“Không gian ra quyết định về quản lý tài nguyên nước xét đến tác động của BĐKH và điều kiện cụ thể của lưu vực”